Czas pracy oraz odpoczynek dobowy po podróży służbowej

1) Z powodu zamknięcia bazy hotelowej pracownik odbywający podróż służbową wrócił do domu tego samego dnia w nocy, naruszając odpoczynek dobowy. Udzieliliśmy mu w zamian czasu wolnego, skracając czas pracy w ostatnim dniu miesiąca. Czy było to prawidłowe?

W myśl art. 132 K.p., pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, tzw. dobowego. Dalsze zapisy tego artykułu wskazują wyjątki od tej zasady (np. uczestnictwo w akcji ratowniczej), a także sposób ich rekompensowania (odpoczynkiem równoważnym). Wśród nich nie ma jednak okoliczności z pytania. To może sugerować, iż pracodawca nie musi równoważyć "brakującego" odpoczynku po podróży służbowej. Odmienne stanowisko zajął Sąd Najwyższy wyjaśniając, że: "Jeśli czas spędzony w drodze z delegacji narusza ustaloną w Kodeksie pracy normę 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku na dobę, wówczas pracownikowi należą się dni wolne albo dodatkowe wynagrodzenie." (por. wyrok z 23 czerwca 2005 r., sygn. akt II PK 265/04, M.Prawn. 2005/14/668). Równoważny okres odpoczynku powinien odpowiadać liczbie godzin, o jaką został zakłócony podróżą okres 11-godzinny (por. M. Frączek, R. Lisicki PiZS nr 12/2012, str. 40-41). Warto też przypomnieć, że niezapewnienie odpoczynku narusza art. 281 pkt 5 K.p. i stanowi wykroczenie przeciw prawom pracownika zagrożone karą grzywny. Postępowanie pytającego należy więc uznać za uzasadnione. Lepszym rozwiązaniem byłoby jednak opóźnienie rozpoczęcia pracy w następnej dobie, osłabiając ewentualny zarzut uniemożliwienia odpoczynku po dniu pracy.

Zwracamy uwagę! Zgodnie z § 3 pkt 5 rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, dalej rozporządzenia, jeżeli pracownikowi nie zapewniono odpoczynku nocnego (albo nie było do niego warunków), to ma on prawo stawić się do pracy dopiero po ośmiu godzinach odpoczynku po zakończeniu podróży służbowej. Regulację tę wprowadzono znacznie wcześniej od kodeksowego odpoczynku dobowego, który ma pierwszeństwo stosowania, a ponadto z racji swojej długości, uwzględnia okres wskazany w rozporządzeniu.

2) Pracownik z poprzedniego pytania podróżował samochodem służbowym. Czy czas przejazdu był dla niego czasem pracy? Wyjaśniamy, że jego zadaniem był przegląd serwisowanego urządzenia.

W literaturze przedmiotu istnieje zgodność poglądów, iż przejazd samochodem służbowym, udostępnionym "dla wygody" podróżującego, nie stanowi czasu pracy. Jeśli jednak wykonuje on w tym czasie czynności służbowe, np. przewozi innego pracownika, to cały ten okres jest dla niego czasem pracy. Analogicznie należy traktować przewóz materiałów i urządzeń, np. części zamiennych do serwisowanego urządzenia. Jeżeli tak było w tym przypadku (pracownik wykonywał jakąkolwiek czynność służbową podczas przejazdu), cały okres przemieszczania się należy zaliczyć do czasu pracy. W innym przypadku co najwyżej w takim zakresie, w jakim przypadał na rozkładową dniówkę. Potwierdził to Sąd Najwyższy w powołanym wcześniej wyroku z 23 czerwca 2005 r., wyjaśniając że: "Czas dojazdu i powrotu z miejscowości stanowiącej cel pracowniczej podróży służbowej oraz czas pobytu w tej miejscowości nie są pozostawaniem do dyspozycji pracodawcy w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy (art. 128 § 1 K.p.), lecz w zakresie przypadającym na godziny normalnego rozkładu czasu pracy podlegają wliczeniu do jego normy (nie mogą być od niej odliczone) (...)". Analogiczne wnioski płyną z wyroku Sądu Najwyższego z 27 października 1981 r. (sygn. akt I PR 85/81, OSNC 1982/5-6/76), w którym stwierdzono, że: "Odbywanie podróży służbowej poza »czasem pracy« nie rodzi obowiązku wypłacenia pracownikowi dodatkowego wynagrodzenia, jeżeli przepis szczególny tego nie przewiduje.". Jeśli jednak przykładowo: "(...) celem podróży jest przewóz pracowników i pracownikowi umysłowemu zlecono - poza godzinami normalnej pracy - dodatkowe obowiązki kierowcy, czas przejazdu w tej sytuacji oznacza jednocześnie czas pracy." (por. wyrok SN z 4 kwietnia 1979 r., sygn. akt I PRN 30/79, OSNC 1979/10/202). Powyższe rozważania nie dotyczą kierowców. Specyfiką ich pracy jest bowiem przemieszczanie się, niezależnie od tego czy przewożą osoby/materiały etc., czy też nie, cały okres prowadzenia pojazdu jest dla nich czasem pracy.

Przykład

Pracodawca wysłał pracownika działu technicznego, objętego systemem podstawowym i rozkładem od 7⁰⁰ do 15⁰⁰, do przeprowadzenia przeglądu urządzenia u kontrahenta, który niedawno je zakupił. Podróż odbywał samochodem służbowym udostępnionym w celu usprawnienia przejazdu, nie przewożąc żadnych urządzeń ani materiałów. Czas przejazdu (6⁰⁰-10⁰⁰ i 14⁰⁰-18⁰⁰) był czasem pracy tylko w zakresie w jakim przypadał na godziny rozkładowe, czyli od 7⁰⁰ do 10⁰⁰ i od 14⁰⁰ o 15⁰⁰. Po godzinach normalnej pracy nie był zaliczany do czasu pracy.